Làng hoa giấy Thanh Tiên là một trong những làng nghề truyền thống độc đáo, mang ý nghĩa văn hóa tinh thần của vùng đất Cố đô. Trải qua hơn 300 năm, hoa giấy Thanh Tiên hiện hữu đến tận hôm nay trong từng góc nhà, nhịp sống xứ Huế. Cùng Check in Huế khám phá nhé.
Lịch sử hơn 300 năm làng nghề hoa giấy Thanh Tiên
Làng hoa giấy Thanh Tiên thuộc xã Phú Mậu, thành phố Huế. Nghề làm hoa giấy Thanh Tiên xuất phát từ tín ngưỡng thờ cúng dân gian của người Huế. Vì hoa tươi thờ cúng thường không giữ được lâu nên người dân làng Thanh Tiên đã sáng tạo ra hoa giấy, trước thờ cúng gia tiên, thần linh, sau trang trí nhà cửa đón Tết. Theo thời gian, làng nghề làm hoa giấy nổi tiếng khắp Cố đô, trở thành văn hóa tinh thần của toàn bộ người dân Huế, nhất là vào mỗi dịp Tết đến, xuân về.
Theo nhiều tư liệu ghi lại, làng hoa giấy Thanh Tiên ra đời cách đây hơn 300 năm, vào thời các chúa Nguyễn. Sau khi vua Gia Long lên ngôi, nhân lễ Thượng tuần, nhà vua ban chiếu đề nghị mỗi trấn đem về kinh thành một loài hoa quý.
Trong triều đình có một vị quan người làng Thanh Tiên dâng lên nhà vua một loài hoa ngũ sắc với ý nghĩa Tam Cương – Ngũ Thường, đồng thời tâu rằng: “Ba cành hoa ở giữa tượng trưng cho Trung – Hiếu – Nghĩa. Trong đó, có một chiếc hoa màu vàng hoặc đỏ được làm to nhất tượng trưng cho đấng minh quân, còn 5 bông hoa hai bên tượng trưng cho Nhân – Lễ – Nghĩa -Trí -Tín”. Khi nghe trình bày về ý nghĩa, nhà vua ban chiếu khuyến khích làng Thanh Tiên làm hoa giấy để bày biện, bán lên kinh đô và phổ biến nghề cho mọi người.
Ngày nay, hoa giấy Thanh Tiên không chỉ đơn thuần phục vụ cúng bái, mà còn được sử dụng để trang trí nhà cửa, cắm bình hoa giấy đẹp như hoa tươi mà bền hơn hẳn, các khách sạn đặt hàng tô điểm cho phòng ngủ, phòng ăn, đại sảnh, là vật cầm tay của các thiếu nữ tô điểm cho áo dài.
Làng nghề hoa giấy Thanh Tiên đã được UBND tỉnh Thừa Thiên Huế công nhận là làng nghề truyền thống vào năm 2013. Sản phẩm hoa giấy Thanh Tiên đã góp mặt tại các lễ hội Festival Huế, lễ hội Festival làng nghề, lễ hội áo dài, cung đình, các sự kiện văn hóa,… và xuất khẩu sang nhiều nước.
Gìn giữ nét đẹp văn hóa truyền thống
Cả làng hiện còn khoảng 10 hộ sản xuất hoa giấy Thanh Tiên nhưng chỉ ba hộ vừa sản xuất, vừa duy trì hoạt động trải nghiệm làm hoa dành cho du khách. Người làm hoa chủ yếu là người cao tuổi, thâm niên với nghề lâu, không nỡ bỏ nghề.
Ngày thường chỉ cần 1 đến 2 người duy trì làm hoa, ngày rằm, mùng một, lễ Tết mới huy động anh em họ hàng, thuê thêm người trong làng cùng làm. Hầu như người dân trong làng đều rất thành thạo, cả người lớn đến trẻ nhỏ các công đoạn chia ra đều có thể làm được hết. Có phải vì thế mà người dân ở đây vẫn tự hào nói về một câu ca dao về ngôi làng của họ:
“Xanh xanh đỏ đỏ vàng vàng
Cứ đến tháng Chạp cả làng làm hoa”
Nói về công đoạn làm hoa giấy, tất cả đều được người dân Thanh Tiên làm thủ công hoàn toàn bằng tay. Phải tốn rất nhiều thời gian kết hợp với sự khéo léo của đôi tay, sự tỉ mỉ của nghệ nhân mới tạo thành một bông hoa đẹp. Chưa kể các công đoạn còn phải được chuẩn bị từ trước, thậm chí từ mấy tháng trước chứ không phải ngày một ngày hai mà thành.
Tre phải lựa những cây tốt nhất (phải là loại tre lồ ô mới dẻo dai), đem chẻ nhỏ ra vót tròn, rồi đem phơi khô làm cành, cuống bông hoa. Tiếp đến là khâu chọn giấy và nhuộm màu, khâu này rất quan trọng sao cho giấy phải bền, màu cánh hoa phải luôn tươi mới như hoa thật.
Người làng Thanh Tiên đặc biệt không sử dụng phẩm màu hay hóa chất độc hại nhuộm hoa giấy, tất cả đều từ nguồn nhựa cây và lá cây theo công thức gia truyền chế xuất ra làm thuốc nhuộm. Công đoạn cuối mới là cắt cánh, làm nhụy hoa, tạo nếp nhăn cho hoa sống động như hoa thật rồi dùng hồ dán kết bông vào cành. Rất nhiều công đoạn đòi hỏi đức tính tỉ mỉ và sự chăm chỉ, cái tâm của người làm nên một ngày một nghệ nhân chỉ tối đa làm được 15-20 bông hoa giấy.
Thế nhưng giá bán lại không cao, chỉ 5000đ-7.000đ/cặp hoa cúng (hoa đơn giản như hoa hồng, hoa cúc, hoa lan…). Còn với hoa sen, vừa để cúng vừa trang trí, công đoạn phức tạp hơn, đẹp hơn nên giá cao hơn chút 20.000 đồng/bông.
Một cây hoa, một đòn hoa như này được gọi là cây chông. Hoa sẽ được cắm vào chông, 100 cây hoa một chông rồi sẽ lên vai theo bước chân người bán dạo khắp phố phường, kinh thành. Nếu đến Huế tháng Chạp, đứng ở bến đò Bao Vinh – Tiên Nộn mỗi sáng sớm, bạn sẽ được thấy cảnh tấp nập các o, các mế, các chị gồng gánh cây chông hoa lên đò vào phố.
Các thế hệ ở làng hoa giấy Thanh Tiên ý thức rất rõ trong việc tiếp nối nghề làm hoa giấy của tổ tiên. Hằng ngày, có nhiều du khách trong và ngoài nước đến làng Thanh Tiên để xem người dân làm hoa giấy. Du khách có thể trực tiếp trải nghiệm làm ra hoa giấy, mua hoa giấy mang về nước.
Hoạt động trải nghiệm làm hoa của du khách là hướng đi đúng đắn cho sự phát triển của làng hoa giấy Thanh Tiên, cần phát huy phát triển hơn nữa, không chỉ hướng đến lượng khách trong nước mà còn đẩy mạnh thêm lượng khách quốc tế. Chỉ có thế làng hoa giấy mới có thể tồn tại bền vững, hướng đến bồi dưỡng lớp nghệ nhân trẻ kế cận, tăng thêm thu nhập. Từ đó, góp phần gìn giữ nghề truyền thống và nét văn hóa tinh thần không chỉ cho làng mà còn cho cả Cố đô Huế.
Tin khác